Μερόπη Μιχαλέλη, PhD
Πώς τοποθετούμαστε ως θεραπευτές απέναντι στην «απειλή» και την αβεβαιότητα που αποτελεί η πανδημία από τον ιό αυτό; Ποια η στάση μας ως Ψυχαναλυτών/ επαγγελματιών Ψυχικής Υγείας, απέναντι στο τραύμα που βιώνουν οι έγκυες και οι γονείς που φέρνουν ένα βρέφος στην ζωή κατά την περίοδο αυτή ;Πώς αντιλαμβανόμαστε τον μετασχηματισμό του «άλλου» μέχρι τώρα οικείου και βοηθητικού προσώπου, σε ένα πρόσωπο απειλητικό για την ζωή μας;
Μέσα από ποιους ψυχικούς μηχανισμούς μπορεί να ανθέξει μία μητέρα που κυοφορούσε επί εννέα μήνες ένα πολυαναμενόμενο βρέφος, προορισμένη να το προστατεύσει, τον αποχωρισμό από αυτό , εκλαμβανόμενη ως απειλή για το ίδιο και για το σύστημα Υγείας;
Η ΑΠΩΛΕΙΑ ΤΗΣ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΠΑΦΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΕΓΚΥΩΝ/ΜΗΤΕΡΩΝ ΚΑΙ ΒΡΕΦΩΝ
Όταν μιλάμε για «μοναξιά», ξεχνάμε το αυτονόητο: τα μοναχικά άτομα στερούνται σωματικής επαφής. Πλήθος μελετών καταδεικνύουν ότι η απώλεια της σωματικής επαφής, ιδιαίτερα σε περιόδους αυξημένου stress, διαταράσσει τα νευρωνικά δίκτυα της συναισθηματικής μας ρύθμισης, τα οποία έχουν εγκατασταθεί ήδη από τις πρώιμες εμπειρίες φροντίδας μας τον πρώτο χρόνο της ζωής. Οι (CTs) Δερμικοί νευρώνες υπάρχουν σε όλα τα ανώτερα θηλαστικά. Μεταφέρουν χαμηλής έντασης ηλεκτρικά φορτία στην Αμυγδαλή και σε όλες τις περιοχές του εγκεφάλου , όπου γίνεται επεξεργασία των συγκινήσεων. Παίζουν αποφασιστικό ρόλο στην ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης και στην ικανότητα μας να διαχειριζόμαστε το stress,καθώς κατευνάζουν την επίδραση της κορτιζόλης. Η αφή στέλνει στον εγκέφαλο μας ένα σήμα: ότι μπορεί να αναθέσει τις δυνατότητες του για προσαρμογή στην στρεσογόνο κατάσταση, σε κάποιο πρόσωπο που είναι εκεί για να ανθέξει και να σηκώσει το βάρος.
Τα μωρά που γεννιούνται στον κόσμο με τις μάσκες
Από τον 2ο μήνα της ζωής τους τα βρέφη μπορούν να κάνουν οπτική επαφήκαι να έχουν εκφράσεις στο πρόσωπο ως εκδήλωση της κοινωνικής τους επικοινωνίας .
Μέσω στιγμών αμοιβαίας βλεμματικής επαφής ,εκφράσεων του προσώπου και λαρυγγισμών, μητέρα και βρέφος μοιράζονται μια αυθόρμητη αμοιβαία ευχαρίστηση με θετικά αποτελέσματα και στους δύο παρτενέρ της δυάδας .
Μέχρι τον 6ο μήνα, τα αμοιβαία συγχρονισμένα χαμόγελα με τον κύριο φροντιστή του βρέφους, αποτελούν το σημαντικότερο δείκτη θετικής αλληλεπίδρασης πρόσωπο με πρόσωπο. Τα χαμόγελα βοηθούν στην πρώιμη οργάνωση των κοινωνικών και συγκινησιακών ανταλλαγών. Αυτή η μορφή αλληλεπίδρασης, δίνει στους γονείς την επιβεβαίωση ότι είναι σε θετική επαφή με το παιδί τους και «τα καταφέρνουν», στο δε παιδί προσφέρει την κατάλληλη σκευή για την συναισθηματική και κοινωνική του εξέλιξη. Τα χαμόγελα του βρέφους επικοινωνούν χαρά και προκαλούν θετικές συγκινησιακές απαντήσεις από τους ενήλικες και συνακόλουθες θετικές αλληλεπιδράσεις. Όταν τα χαμόγελα , τόσο των ενηλίκων, όσο και των μικρών παιδιών ή των βρεφών συμπεριλαμβάνουν τα μάγουλα, τα ζυγωματικά και τα τόξα των βλεφάρων, τα αποκαλούμενα «χαμόγελα Duchenne», έχουν την τάση να προκαλούν το χαμόγελο του προσώπου που έχουν απέναντι τους. Καθώς προχωρά η εξέλιξη των βρεφών, παρατηρούν και μιμούνται τις εκφράσεις του προσώπου της μητέρας. Η μητέρα με την σειρά της παρακολουθεί και δίνει έμφαση στις συγκινησιακές εκφράσεις του βρέφους της όπως αυτές αποτυπώνονται στο πρόσωπο του, επιτρέποντας του με τον τρόπο αυτό να προσαρμόζει με λεπτομέρεια τις εκφράσεις του προσώπου του στις δικές της.
Αυτές οι στιγμές μοιράσματος αμοιβαίας ευχαρίστησης (Shared pleasure moments (SP), με ταυτόχρονα αμοιβαία χαμόγελα και άμεση βλεμματική επικοινωνία μεταξύ μητέρας -βρέφους συσχετίζονται με την δημιουργία ασφαλούς δεσμού και αποτελούν ασφαλή δείκτη θετικών συναισθημάτων υψηλής έντασης.
Η απουσία στιγμών μοιράσματος αμοιβαίας ευχαρίστησης (SP), συνδέεται με την παρουσία ψυχικής νόσου στην μητέρα .
Όταν τα βρέφη δεν μπορούν να διακρίνουν την μιμική και τα χαμόγελα των ενηλίκων κάτω από τις μάσκες (ιδιαιτέρως παιδαγωγών και φροντιστών), πώς μπορούν να μιμηθούν και να συντονιστούν σε αυτό που αναμένουν να έρθει από τον άλλο και δεν έρχεται : εκφράσεις θετικών συγκινήσεων και χαμόγελα;
Πώς μπορούν να εμπλακούν σε αλληλεπίδραση με τους ενήλικες όταν αντιμετωπίζουν απέναντι τους μία «άδεια οθόνη;»
Όταν το βρέφος αναμένει μία συγκεκριμένη απάντηση, στο πλαίσιο της σχέσης του με έναν ενήλικα- χαμόγελο/ έκφραση χαράς-και αυτή απουσιάζει ή μπλοκάρεται και κρύβεται πίσω από μία μάσκα, αυτή η συνθήκη μπορεί να οδηγήσει σε αντιδράσεις αυξημένου στρες στο βρέφος και ισχυρής διαμαρτυρίας.
Οι έγκυες γυναίκες αποτελούν μία ομάδα με ιδιαίτερα ψυχικά χαρακτηριστικά, που απαιτεί εξειδικευμένες πρακτικές με έμφαση στις ιδιαίτερες συναισθηματικές ανάγκες τους. Απαιτείται αυξημένη προσοχή στους δείκτες της ψυχικής τους υγείας σε περιόδους αυξημένου stress και ως εκ τούτου δυνητικά τραυματικές Ο φόβος τους για τις συνθήκες μέσα στις οποίες πραγματοποιούνται ο τοκετός τους και οι ημέρες που τον ακολουθούν, πρέπει να αναγνωρισθεί και να βρει ευήκοους αποδέκτες στους επαγγελματίες της γέννησης. Σε αντίθετη περίπτωση θα έχει μακροχρόνια επίδραση τόσο στην ψυχική υγεία της μητέρας όσο και του παιδιού και στην συνολικότερη ανάπτυξη του .
.Ο Π.Ο.Υ προτείνει μέτρα προστασίας των βρεφών μέσω ενός «responsive and attentive nurturing»,ενάντια στις τρέχουσες συνθήκες αντιξοότητας και αποστασιοποίησης των βρεφών από τους γονείς τους λόγω της πανδημίας. Συνιστάται :
Εν τέλει ποιόν προστατεύουν τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης εγκύων /λεχωίδων από τα οικεία τους πρόσωπα καθώς και η ιατρικοποίηση των γεννήσεων κατά την πανδημία; Μολονότι όλες οι μέχρι τώρα έρευνες δεν καταδεικνύουν τις ανωτέρω αναγκαιότητες ως μέσα ανάσχεσης της εξάπλωσης της πανδημίας, μήπως θεωρούμε τα βρέφη ως Δούρειους ίππους; Δηλαδή αν και είναι φαινομενικά αβλαβή , φέρουν εντός τους κάτι δαιμονικό και επιζήμιο για το σύνολο της κοινότητας;
Αντί να σκεφθούμε για τις αυξημένες, ειδικές ανάγκες υποστήριξης του εν τω γίγνεσθαι ψυχοσυναισθηματικού και νοητικού τους κόσμου, τους ζητάμε να μας προστατέψουν από το να μολυνθούμε εμείς οι ενήλικες; Επανήλθαμε σιωπηρά και χωρίς καμία επιστημονική βάση, στις συνθήκες που επικρατούσαν στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, όπου οι γονείς διατηρούνταν σε απόσταση από τα παιδιά τους όταν αυτά νοσηλευόντουσαν .
Οι δραματικές συνέπειες τέτοιων αναίτιων αποχωρισμών, όπως κατέδειξαν τότε οι επιστήμονες(Robertson’s, Bowlby) αφορούν στο Μέλλον της ανθρωπότητας στο σύνολο της, καθώς ευνοούμε την ανάπτυξη αποπροσωποποιημένων ανθρώπων παραδομένων στην αχαλίνωτη και τυφλή βία εντός και εκτός τους . Αυτή παραμένει ελεύθερη και ασύνδετη, διότι έχασαν από το χάραμα της ζωής τους, το ραντεβού με την αγάπη και την τρυφερότητα που συγκροτούν τα κοινωνικά όντα.
Ο Ρόλος μας των επαγγελματιών Ψυχικής Υγείας στην τρέχουσα τραυματική συνθήκη είναι να είμαστε ΠΑΡΟΝΤΕΣ, με το σώμα μας, να ακούσουμε την υποκειμενική τραυματική διάσταση που εκλαμβάνει η συνθήκη αυτή για τις εγκύους, τους συντρόφους τους και τα βρέφη ,αλλά και για τους συναδέλφους μας επαγγελματίες πρώτης γραμμής.
Να εμπεριέξουμε την απειλή, την αβεβαιότητα που προσβάλλει τους ασθενείς μας , όσο και εμάς, και να σκεφθούμε ψυχικούς τρόπους να «συγκατοικήσουμε» με αυτές απαλύνοντας τες, όσο κρατά η πανδημία .
Μετά το τέλος της πανδημίας, θα συνεχίσουμε ως «επιζήσαντες» ή θα περιφρουρήσουμε τις συνθήκες ανάπτυξης και άνθησης της ψυχικής ζωής;
Μήπως στον αγώνα της «επιβίωσης» των βρεφών και των γονέων τους χάνεται ο αγώνας για την κατάκτηση της ψυχικής ζωής και εν τέλει ο πολιτισμός;
Στο Ο πολιτισμός πηγή δυστυχίας ο S.Freud έγραφε «ΠΟΛΙΤΙΣΜΌΣ είναι η πάλη για την ζωή».Η ζωή ριζώνει και παίρνει όλο το σφρίγος και την δύναμη της στις πρώιμες φροντίδες που δέχεται ο άνθρωπος τους πρώτους μήνες της ζωής του
Στην τρέχουσα συνθήκη της πανδημίας , οι επαγγελματίες/ θεραπευτές που πλαισιώνουμε τα ζευγάρια με τα βρέφη τους στο ξεκίνημα της ζωής τους, καλούμαστε να σταθούμε στο «’Υψος του τραύματος», παραμένοντας ευάλωτοι, αλλά διατηρώντας την ψυχική εγγύτητα και την πάλη για την ΖΩΗ.
Μόνο έτσι μπορούμε να μετασχηματίσουμε το τραύμα σε μία ψυχική εμπειρία, ενταγμένη στη ροή της ιστορίας μας.
beingparent koitida mentalhealth parent perinatalhealth preverbaltraumas traumas webinar δελτίο τύπου διεπιστημονική ομάδα εγκυμοσύνη εκπαιδευτικό πρόγραμμα επιμόρφωση επαγγελματιών κοιτίδα προκήρυξη θέσης προωρότητα σχέση γονέων-βρέφους φροντίδα βρεφών φροντίδα νηπίων φροντίδα οικογενειών ψυχική υγεία ψυχολογική υποστήριξη γονέων
