(*)Συνέντευξη για το ygeiamou.gr, Μάριος Οικονόμου1
Υπάρχουν γυναίκες που «άκουσαν» το βιολογικό τους ρολόι να χτυπά, το ίδιο ρολόι που έμεινε βουβό για άλλες· γυναίκες με «μητρικό ένστικτο» σε πλήρη λειτουργία, την ώρα που κάποιες πάσχιζαν με τη μητρότητα. Τα παιδιά είναι ευλογία, είναι μοίρα, είναι αυτό που ολοκληρώνει έναν άνθρωπο. Η λίστα με τις προκαταλήψεις, τα στερεότυπα, τις αξιακές και αξιολογικές κρίσεις, μπορεί να μακραίνει διαρκώς, χωρίς ποτέ να δίνει απάντηση σε ένα ουσιώδες ερώτημα: «Χρειάζονται εννέα μήνες για να γεννηθεί ένα μωρό. Πόσος χρόνος όμως χρειάζεται για να γεννηθεί ένας γονέας;».
Με τον ως άνω προβληματισμό, μια οιωνεί «τροφή για σκέψη», η ψυχαναλύτρια και ψυχοθεραπεύτρια γονέων-βρεφών και ενηλίκων, Δρ Μερόπη Μιχαλέλη, Ιδρύτρια και επιστημονικά υπεύθυνη του Ινστιτούτου προαγωγής της Ψυχικής Υγείας στην Εγκυμοσύνη και τα πρώτα χρόνια της ζωής ΚΟΙΤΙΔΑ, υποδέχεται τους αναγνώστες στο βιβλίο της «Διαδρομές γονεϊκότητας – Πώς γινόμαστε ή δεν γινόμαστε γονείς» (Εκδ. Παπαδόπουλος), μία σπουδή για τη μητρότητα και εν γένει γονεϊκότητα, μια κατάδυση σε βάθη όσο τα αβυσσώδη της ψυχής, εκείνα που μελετά για πάνω από τριάντα χρόνια τώρα με στόχο την ανίχνευση, θεραπεία και πρόληψη της ψυχοπαθολογίας της περιγεννητικής, νεογνικής και βρεφικής περιόδου.
Οι 200 περίπου σελίδες του, που συμπυκνώνουν την έρευνα δεκαετιών και η τριακονταετής και πλέον εμπειρία της Δρ. Μιχαλέλη στην περιγεννητική συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία σε δημόσια και ιδιωτικά κέντρα της Ελλάδας (Νοσοκομείο Παίδων, Νοσοκομείο «Αλεξάνδρα», Μαιευτήριο «Έλενα Βενιζέλου», Μαιευτήριο «ΜΗΤΕΡΑ») και του εξωτερικού, γίνονται ένας οδηγός που, σύμφωνα με την ίδια, «πρέπει να διαβαστεί από όλους τους επαγγελματίες της περιγεννητικής και βρεφικής περιόδου για να κατανοήσουν τον τεράστιο ρόλο που έχουν να παίξουν σε αυτό που ονομάζεται πρόληψη της ψυχοπαθολογίας, προτού οι άνθρωποι έρθουν σε εμάς τους θεραπευτές σε απόγνωση».
Είναι όμως και κάτι παραπάνω από απλό εγχειρίδιο ή οδηγός· «είναι μια πρόσκληση» θα σημειώσει ο κ. Γεώργιος Χρούσος, Ακαδημαϊκός, Ομότιμος Καθηγητής Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, προλογίζοντας το έργο, «να εξερευνήσετε τις δυνατότητες της γονεϊκότητας σε όλες τις μορφές της, μια ενθάρρυνση να τιμούμε τις επιλογές των άλλων καθώς περιηγούμαστε στις δικές μας και να αναγνωρίζουμε ότι ο δρόμος που επιλέγουμε είναι αποκλειστικά δικός μας».
Το ygeiamou, απαντώντας στην πρόσκληση, συνομίλησε με τη Δρ. Μιχαλέλη για τις διαδρομές γονεϊκότητας ως μοναδικές εμπειρίες, για το βιολογικό τους υπόστρωμα και την κοινωνική κατασκευή τους, όσο και για τον ρόλο των επαγγελματιών περιγεννητικής φροντίδας και βρεφικής περιόδου στη διαμόρφωση των γονέων και της ζωής του παιδιού.
Η Δρ Μερόπη Μιχαλέλη με το βιβλίο «Διαδρομές γονεϊκότητας – Πώς γινόμαστε ή δεν γινόμαστε γονείς» (Εκδ. Παπαδόπουλος)
Γονιός γεννιέσαι και γίνεσαι (ή και όχι)
Είμαστε «προγραμματισμένοι» για να γίνουμε γονείς; Το μητρικό ένστικτο και τα γονίδια της πρωταρχικής σωματικής και ψυχικής φροντίδας -που ενεργοποιούνται προς το τέλος του τρίτου τριμήνου της εγκυμοσύνης, όπως γράφει στο βιβλίο- έρχονται πρώτα στη συζήτηση με τη Δρ. Μιχαλέλη:
«Τα τελευταία χρόνια, ο διάλογός μας με τους νευροεπιστήμονες επιβεβαίωσε αυτό που γνωρίζαμε ως ψυχαναλυτές από την κλινική μας εμπειρία: οι πρώιμες εμπειρίες, ο τρόπος δηλαδή που φροντίζεται ένα μωρό, εγγράφονται στον εγκέφαλό του και τον δομούν. Αναπόδραστα, αυτές οι πολύ στενές σχέσεις, που επιδρούν στη δομή και στην αρχιτεκτονική του ατελούς κατά τη γέννηση εγκεφάλου, θα αποτελέσουν τα δομικά υλικά για όλη την αρμονική του ανάπτυξη, επηρεάζοντας τη σωματική και ψυχική του υγεία καθ’ όλη του τη ζωή.
»Ξέρουμε επίσης πολύ καλά ότι το στρες στην εγκυμοσύνη επηρεάζει όχι μόνο τη μητέρα αλλά και το έμβρυο και τον τρόπο που, μετέπειτα ως ενήλικας, θα αντιδρά σε κάθε στρεσογόνο κατάσταση. Πάρα πολλές ασθένειες, επίσης, όπως τα αυτοάνοσα, οι ψυχικές νόσοι και οι εξαρτήσεις, έχουν την έδρα τους σε αυτές τις πρώιμες εμπειρίες που έχουν εντυπωθεί σε περιοχές όπως η αμυγδαλή, ο προμετωπιαίος φλοιός και ο ιππόκαμπος. Γι’ αυτό και η περίοδος από το δεύτερο τρίμηνο της εγκυμοσύνης έως και τα δύο πρώτα χρόνια ζωής αποτελεί κρίσιμο χρονικό πλαίσιο για πρώιμες θεραπευτικές παρεμβάσεις».
Πλέον, η έννοια ενός «μητρικού ενστίκτου» που προϋπάρχει και εκδηλώνεται χρειάζεται να επανεξεταστεί, σημειώνει η Δρ Μιχαλέλη. Υπάρχουν βιολογικές εγγραφές από το τέλους του δεύτερου τριμήνου, αλλά και ένα δυναμικό από τις εμπειρίες φροντίδας που λάβαμε τα πρώτα χρόνια της ζωής μας που περιμένει να ενεργοποιηθεί. «Είναι σαν να λάβαμε μια κληρονομιά, που ανακαλύπτουμε το περιεχόμενό της όταν πάμε στο συμβολαιογράφο. Μπορούμε να την εκτελέσουμε κατά γράμμα, να την απορρίψουμε ή να την αποδεχθούμε και να την μετασχηματίσουμε. Έτσι και ως γονείς, δίνουμε αυτό ακριβώς που πήραμε, επαναλαμβάνοντας το ή το επεξεργαζόμαστε, το μετασχηματίζουμε και, έτσι, δημιουργούμε τη δική μας διαδρομή».
Χτυπά το βιολογικό ρολόι;
Το «βιολογικό ρολόι» αποτελεί ιδανικό παράδειγμα της διασταύρωσης βιολογικών και κοινωνικών παραγόντων, καθώς σχετίζεται με την κοινωνική επιρροή και τα προσωπικά βιώματα φροντίδας. Η Δρ Μιχαλέλη εξηγεί:
«Η γονεϊκότητα εγγράφεται μέσα μας πολύ πριν φτάσουμε στην ενηλικίωση ή στη συνειδητή επιθυμία για παιδί. Ξεκινά από τον τρόπο με τον οποίο φροντιστήκαμε, καλά ή κακά. Η επιθυμία για παιδί δεν προκύπτει ξαφνικά, αλλά καλλιεργείται μέσα από την ανατροφή μας, το παιχνίδι ρόλων και τις εμπειρίες φροντίδας. Από μικρά παίζουμε με κούκλες, κάνουμε τον γιατρό ή τον φροντιστή που σώζει ή θεραπεύει, όλα εκφράσεις του μοντέλου γονεϊκότητας, με τις ταυτίσεις μας που προκύπτουν μέσα από τη φροντίδα και την παρατήρηση του κόσμου γύρω μας. Δεν είναι, λοιπόν, κάτι που εμφανίζεται ξαφνικά στα 18 ή στα 20.
»Αν έχουμε φροντιστεί κατάλληλα, όταν έρθει η στιγμή, η επιθυμία για παιδί θα ενεργοποιηθεί όχι μόνο από τα κοινωνικά μοντέλα και κανάλια επιρροής τριγύρω μας -από τα social media, τους φίλους ή ακόμη και από τη φύση, παρατηρώντας μία γάτα να φροντίζει το γατάκι της- αλλά και από τη φροντίδα που λάβαμε στη δική μας διαδρομή ζωής».
Σε ό,τι αφορά περιπτώσεις που δεν ήχησε ποτέ -με τη στενή έννοια- το βιολογικό ρολόι, η Δρ Μιχαλέλη ξεκαθαρίζει: «Παιδιά δεν είναι μόνο εκείνα με σάρκα και οστά· είναι οτιδήποτε φροντίζουμε ή μας έχει φροντίσει. Τα έργα μας είναι κι αυτά “παιδιά” μας. Αυτή η φροντίδα είναι μορφή γονεϊκής λειτουργίας».
Ψυχή και πρώιμη παρέμβαση στην περιγεννητική και βρεφική περίοδο
Καθώς οι πρώιμες εμπειρίες ενεργοποιούνται αναπόφευκτα στην περιγεννητική περίοδο, καθίστανται αποφασιστικής σημασίας οι πρώιμες θεραπευτικές παρεμβάσεις. «Δυστυχώς, δεν υφίστανται ολοκληρωμένες υπηρεσίες όπως θα έπρεπε στη χώρα μας, ειδικά στον δημόσιο χώρο. Επισημαίνω ότι η ουσιαστική αξία αυτών των παρεμβάσεων έγκειται στο να υπάρχουν κατάλληλα εκπαιδευμένοι επαγγελματίες, όχι αποκλειστικά ψυχαναλυτές, αλλά όλοι εκείνοι στους οποίους απευθύνονται οι άνθρωποι όταν θέλουν να κάνουν παιδιά: μαιευτήρες, μαίες, παιδίατροι, νεογνολόγοι, επισκέπτριες υγείας» αναφέρει η Δρ Μιχαλέλη.
Η ίδια, μαζί με συνεργάτες της, έχει χτίσει εδώ και 35 χρόνια ένα μοντέλο πρώιμης παρέμβασης, με πρώτο στόχο οι εκπαιδευμένοι επαγγελματίες να έχουν μία γνώση όχι μόνο της παιδιατρικής ή της μαιευτικής ή της γυναικολογίας, αλλά και του τι συμβαίνει συνολικά στον ψυχισμό και στο σώμα του ανθρώπου σε αυτή την κρίσιμη περίοδο, πώς αυτά αλληλεπιδρούν και με τι μορφή επανέρχονται οι εμπειρίες του παρελθόντος.
Δεύτερος στόχος είναι να βοηθήσουν τους γονείς, με απλά λόγια και παρεμβάσεις, «να δουν το παιδί τους καθαρά, με μία “φρέσκια ματιά”, και να κατανοήσουν ότι οι φόβοι και οι ανησυχίες τους συχνά δεν αφορούν στο μωρό αλλά το δικό τους παρελθόν, ούτως ώστε να το απελευθερώσουν από δικές τους προβολές». Έτσι, οι γονείς μπορούν να διαφοροποιήσουν τα ζητήματα που αφορούν στη δική τους ιστορία, ενώ πρόκειται για κομβικό βήμα, που επιτρέπει στο μωρό να αναπτύξει το δικό του δυναμικό, απαλλαγμένο από τα βάρη του παρελθόντος των γονιών του.
Τέλος, ο τρίτος στόχος της παρέμβασης είναι να δημιουργηθεί μια διεπιστημονική επαγγελματική ομάδα ικανή να λειτουργήσει θεραπευτικά. «Οι επαγγελματίες καθίστανται ένα προστατευτικό «δίκτυο-δίχτυ» γύρω από την οικογένεια του μωρού, παρέχοντας συνοχή και συνέχεια στις παρεμβάσεις τους. Προσφέρουν μέσω αυτών ένα νέο μοντέλο γονεϊκότητας που διακόπτει τη διαγενεαλογική επανάληψης του τραύματος και μπορούν να αποτελέσουν επιγενετικές αλλαγές» εξηγεί η κ. Μιχαλέλη.
«Γίναμε γονείς χάρη σε εσάς»
Από το 2023, σε συνεργασία με τη Μονάδα Εντατικής Νοσηλείας Νεογνών του ΜΗΤΕΡΑ κατόπιν πρωτοβουλίας της ΚΟΙΤΙΔΑΣ, προσφέρεται μια παρέμβαση ψυχολογικής υποστήριξης και ενδυνάμωσης της γονεϊκής λειτουργίας, γονέων πρόωρων νοσηλευόμενων νεογνών.
«Οι γονείς που έχουν αποκτήσει πρόωρα μωρά είναι πολύ τραυματισμένοι. Δεν υπάρχει τίποτα πιο τραυματικό από το να γεννήσεις ένα μωρό πρόωρο, που αντί να επιστρέψει από το μαιευτήριο στο σπίτι, μένει στη ΜΕΝΝ 2 και 3 μήνες. Η γονεϊκή λειτουργία σείεται συθέμελα, αφού νοιώθουν ότι δεν μπόρεσαν να φέρουν εις πέρας μία εγκυμοσύνη εννέα μηνών. Οι άνθρωποι αυτοί χρειάζονται πολύ συστηματική και σε βάθος χρόνου στήριξη για να ανακτήσουν την εμπιστοσύνη ότι μπορούν να γίνουν γονείς και να προστατέψουν το μωρό τους» αναφέρει στο ygeiamou.
«Οι γονείς που συμμετέχουν στις ομάδες μας λένε: “Μας βοηθήσατε να γίνουμε γονείς. Γίναμε γονείς χάρη σε εσάς”. Και αυτό, για μένα, είναι η απόλυτη επιτυχία της πρώιμης παρέμβασης» καταλήγει η Δρ Μιχαλέλη.
*Η Δρ Μερόπη Μιχαλέλη, είναι μέλος της Ελληνικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας (ΕΨΕ), της Διεθνούς Ψυχαναλυτικής Ενώσεως (International Psychoanalytical Association, ΙPA) και της Ευρωπαϊκής Εταιρείας για την Ψυχανάλυση Παιδιών και Εφήβων (SEPEA). Είναι ιδρύτρια και επιστημονική υπεύθυνη της ΚΟΙΤΙΔΑΣ, ιδρυτικό μέλος (1993) και πρώην πρόεδρος (2013-2019) της Ελληνικής Εταιρείας για την Ψυχική Υγεία των Βρεφών. Η καινοτόμος συνεισφορά της στην περιγεννητική ψυχοθεραπεία με γονείς και βρέφη και στην εκπαίδευση διεπιστημονικών ομάδων επαγγελματιών υγείας συνοψίζεται στην ηχητική συνέντευξή της στη Διεθνή Ψυχαναλυτική Ένωση, που μπορείτε να ακούσετε εδώ.
Περισσότερες πληροφορίες για το βιβλίο: www.epbooks.gr
beingparent book koitida mentalhealth mitera pampers parent perinatalhealth preverbaltraumas traumas webinar ΜΕΝΝ δελτίο τύπου διεπιστημονική ομάδα εγκυμοσύνη εκπαιδευτικό πρόγραμμα επιμόρφωση επαγγελματιών κοιτίδα προκήρυξη θέσης προωρότητα σχέση γονέων-βρέφους φροντίδα βρεφών φροντίδα νηπίων φροντίδα οικογενειών ψυχική υγεία ψυχολογική υποστήριξη γονέων
