(*)Συνέντευξη για την Καθημερινή, Λίνα Γιάνναρου1
“Χρειάζονται εννέα μήνες για να γεννηθεί ένα μωρό. Πόσος χρόνος όμως χρειάζεται για να γεννηθεί ένας γονέας;». Οταν ένα βιβλίο για τη γονεϊκότητα ξεκινάει με αυτή τη φράση, ο αναγνώστης και νέος γονέας αντιλαμβάνεται αμέσως ότι αυτή τη φορά δεν θα τον κανακέψουν. Αλλά με εμπειρία 35 ετών στην περιγεννητική συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία σε δημόσια και ιδιωτικά κέντρα της Ελλάδας και του εξωτερικού, η ψυχαναλύτρια Μερόπη Μιχαλέλη, συγγραφέας του βιβλίου «Διαδρομές Γονεϊκότητας: Πώς γινόμαστε ή δεν γινόμαστε γονείς», έχει κάθε λόγο να λέει τα πράγματα όπως ακριβώς είναι.
«Ερχονται άνθρωποι που έχουν κάνει 15 εξωσωματικές, τους ρωτάω “τι είναι για εσάς ένα παιδί;” και συχνά δυσκολεύονται να απαντήσουν», λέει στην «Κ» με αφορμή την έκδοση του βιβλίου, που είχαμε την ευκαιρία πρώτοι να ξεφυλλίσουμε πριν από την επίσημη κυκλοφορία του τη Δευτέρα από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος. «Το πιθανότερο είναι ότι θα πουν κάτι για την ηλικία τους, ότι “ήρθε η ώρα”. Κάποιοι θεωρούν ότι η μακροημέρευση της σχέσης τους σχετίζεται με τα παιδιά. Κάποιες γυναίκες γιατί κάνουν οι φίλες τους παιδιά και είναι οι μόνες που δεν έχουν. Το “θέλω να μεταφέρω κάτι, να αφήσω πίσω μου κάτι, μια συνέχεια”, το λένε πολύ σπάνια. Γιατί όντως αφήνεις πίσω σου κάτι. Δεν γινόμαστε γονείς για να έχουμε κάποιον για πάντα δίπλα μας, αλλά για να αφήσουμε κάτι στην κοινωνία. Τα παιδιά μας είναι σαν τα αποδημητικά πουλιά, τα μεγαλώνουμε, τα φροντίζουμε και τα παραδίδουμε στο σύμπαν. Αν δεν είναι τα παιδιά μας που παραδίδουμε, θα είναι τα έργα μας».
Κι όμως, η μητρότητα, η γονεϊκότητα, λέει η κ. Μιχαλέλη (φωτ.), είναι ίσως η μοναδική ευκαιρία να ανακαλύψουμε τον εαυτό μας. Οι άνθρωποι, εξηγεί, εσωτερικεύουμε τη φροντίδα που λάβαμε ως παιδιά – καλή ή κακή. «Εγγράφεται στα νευρωνικά μας δίκτυα και ενεργοποιείται, είτε το θέλουμε είτε όχι, όταν γινόμαστε γονείς».
Ηταν ένας από τους βασικούς λόγους που ήθελε να γράψει αυτό το βιβλίο. «Ζούμε σε μια εποχή που τονίζει πάρα πολύ το υποκείμενο, αλλά όταν γινόμαστε γονείς συνήθως επαναλαμβάνουμε τους γονείς μας. Οι άνθρωποι αντί να προσπαθήσουν να είναι ο εαυτός τους –και μια σημαντική ευκαιρία να επαναπροσδιορίσουν τον αληθινό εαυτό τους είναι όταν γίνονται γονείς– συνεχίζουν πολύ συχνά εν αγνοία τους αυτό το οποίο έκαναν οι γονείς τους μαζί τους». Ακόμη και στην εγκυμοσύνη οι φόβοι που μπορεί να αισθάνεται μια γυναίκα δεν είναι τελείως δικοί της, αφορούν συνήθως κάτι που έρχεται από το παρελθόν. «Είναι σημαντικό να γίνει ο διαχωρισμός μεταξύ του τι επαναλαμβάνεται από το παρελθόν μας, οι φόβοι και οι αγωνίες μας, και τι αφορά την τρέχουσα συνθήκη της εγκυμοσύνης ή του μωρού, ούτως ώστε να δούμε ποιοι γονείς θέλουμε να γίνουμε. Στην εποχή μας υπερτονίζουμε το εγώ και την ολοκλήρωση, αλλά στα πατήματα κάποιου άλλου. Το να βρούμε τα δικά μας πατήματα, η ευκαιρία που μας δίνεται, περισσότερο κι από την εφηβεία, είναι όταν γινόμαστε γονείς».
«Δεν θα λυθεί το δημογραφικό αν δεν γίνει η κοινωνία μας παιδοκεντρική, αν δεν καταλάβουμε ότι δεν πρόκειται μόνο για το να κάνουμε παιδιά, αλλά και να τα φροντίζουμε».
Σε αυτή την ψυχική διεργασία και μετάβαση θα βοηθούσαν καθοριστικά τα κέντρα πρώιμης παρέμβασης. Η Μερόπη Μιχαλέλη έχει επανειλημμένως επισημάνει την ανάγκη ανάπτυξης τέτοιων δομών στην κοινότητα, ενδεχομένως και στα μαιευτήρια. «Εξακολουθούμε να είμαστε η μόνη χώρα της Ευρώπης που δεν έχει τέτοιες δομές, με ολοκληρωμένες υπηρεσίες προς εγκύους, μέλλοντες ή νέους γονείς με βρέφη, μολονότι είναι πια επιστημονικά τεκμηριωμένο ότι αυτό που είμαστε ως ενήλικοι διαμορφώνεται από το τρίτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης μέχρι το τέλος του πρώτου χρόνου της ζωής. Η αρχιτεκτονική του εγκεφάλου μας, η σωματική και ψυχική μας υγεία, όλα τα αυτοάνοσα, οι εξαρτήσεις ριζώνουν σε αυτές τις πρώτες εμπειρίες που έχουν εγγραφεί στα σπλάχνα μας, όπως γράφω στο βιβλίο». Οπως εξηγεί, στα κέντρα πρώιμης παρέμβασης μπορεί να γίνεται ο εντοπισμός γυναικών υψηλού κινδύνου για να αναπτύξουν επιλόχειο κατάθλιψη, ή των ανδρών και γυναικών που έχουν ήδη κατάθλιψη ή που έχουν σοβαρή ψυχοπαθολογία.
Υπάρχει πάντως στις μέρες μας μια σύγχυση σε σχέση με αυτό που χαρακτηρίζουμε μητρικό ένστικτο. Οπως γράφει στο βιβλίο της, «το να “υπερθεματίζουμε” για το μεγαλειώδες θαύμα της γέννησης και της φροντίδας ενός βρέφους είναι/μπορεί να αποβεί πολλαπλά τραυματικό για πολλές σύγχρονες μητέρες που ιχνηλατούν την πορεία τους προς τη μητρότητα, σε έναν κόσμο Instagram-ικό που τα παρουσιάζει όλα τέλεια, όλα γυαλιστερά, όλα εύκολα και σφύζοντα από ευτυχία». Το μητρικό συναίσθημα, εξηγεί, προκύπτει στη φροντίδα του παιδιού. «Πάρα πολύ συχνά οι έγκυες γυναίκες δεν σκέφτονται το μωρό καθόλου ακόμη και μέρες μετά τη γέννηση. Η επιλόχειος κατάθλιψη έχει σε μεγάλο βαθμό να κάνει με τη συνειδητοποίηση της γυναίκας ότι αυτό το πλάσμα είναι ολοκληρωτικά εξαρτημένο από αυτήν. Η επιλόχειος κατάθλιψη είναι και αποτέλεσμα μιας πολύ μεγάλης σύγκρουσης ανάμεσα στη γυναίκα ως υποκείμενο, με επιθυμίες και ανάγκες, και σε αυτό το πλάσμα, που η ύπαρξή του εξαρτάται αποκλειστικά από εκείνη. Είναι κόντρα ρόλος για τον σύγχρονο άνθρωπο που έχει δουλέψει τόσο πολύ για το εγώ του. Αν το ξεπεράσει όμως αυτό αρχίζει η μητρική λειτουργία να ριζώνει. Είναι σημαντικό ωστόσο για τους φροντιστές να αναγνωρίσουν και την αμφιθυμία τους. Οτι αυτό το πλάσμα δεν το αγαπάμε μόνο. Υπάρχουν πολλές νύχτες που πολλές γυναίκες, εξουθενωμένες από την αϋπνία, νιώθουν ότι θέλουν να πετάξουν το μωρό από το μπαλκόνι. Αυτές οι λίγες, οι ελάχιστες, που τελικά το κάνουν, είναι αυτές στις οποίες δεν έχει δοθεί η ευκαιρία να εκφράσουν και το μίσος που έχουν για το μωρό τους. Γι’ αυτό είναι τόσο σημαντικά τα δίκτυα πρώιμης παρέμβασης, όπου δίδεται χώρος να εκφραστούν όλες αυτές οι ζοφερές σκέψεις».
Μια άλλη ιδέα που έχει καταθέσει στους καθ’ ύλην αρμοδίους είναι η διασύνδεση των χώρων υποδοχής και φροντίδας βρεφών και νηπίων και με τα ΚΑΠΗ. «Να πηγαίνουν οι γυναίκες με τα μωρά τους και να τους αφηγούνται ιστορίες οι παππούδες. Με μια ελαφρά εποπτεία ειδικού θα μπορούσαν μέχρι και να τα κρατάνε, να έχουν και τα άτομα της τρίτης ηλικίας έναν σκοπό. Η παράδοση να πάει παρακάτω. Είναι ένα μοντέλο που δεν κοστίζει τίποτα, θέλει μόνο αγάπη».
Είναι παράλογο να συζητάμε τόσο πολύ για το δημογραφικό χωρίς την ανάπτυξη τέτοιων δομών. «Το δημογραφικό γιατί να το λύσουμε; Για να λέμε ότι δεν είμαστε γηράσκων πληθυσμός; Και τα παιδιά θα τα αφήσουμε αφρόντιστα; Δεν θα λυθεί το δημογραφικό αν δεν γίνει η κοινωνία μας παιδοκεντρική, αν δεν καταλάβουμε ότι δεν πρόκειται μόνο για το να κάνουμε παιδιά, αλλά και να τα φροντίζουμε, να τα μεγαλώσουμε αξιοποιώντας το δυναμικό και τις ανάγκες τους. Σήμερα συζητάμε τόσο για τη βία των εφήβων. Εχουμε αναρωτηθεί ποτέ πού έχει τις ρίζες της η βία των εφήβων;».
Τα στοιχεία δείχνουν ότι έχουμε έναν διαρκώς αυξανόμενο αριθμό πρόωρων μωρών, ενδεχόμενο για το οποίο δεν προετοιμάζονται οι γονείς. Κι όμως η συμμετοχή τους στη φροντίδα των πρόωρων μωρών είναι άμεσα συνδεδεμένη με την καλή έκβαση της υγείας τους. «Στο εξωτερικό οι γονείς συνεχίζουν να είναι με το μωρό τους όσο θα μείνει στη μονάδα. Δεν είναι δυνατόν να χωρίσουν, με εξαιρέσεις βέβαια. Αυτό το τόσο απλό, ότι μέχρι να ολοκληρωθεί ο ένατος μήνας μάνα και έμβρυο πρέπει να είναι μαζί, δεν έχουμε φροντίσει να εφαρμόζεται στις δομές μας στην Ελλάδα», λέει η κ. Μιχαλέλη. Ακόμη και όταν υπάρχει μεγάλη πιθανότητα το νεογνό να μην τα καταφέρει, οι γονείς πρέπει να είναι εκεί όσο το δυνατόν περισσότερο. «Το πένθος αφορά κάτι υπαρκτό. Πρέπει να είχαμε κάτι, να το φροντίσαμε, για να μπορέσουμε να το χάσουμε. Αλλιώς θα μένει πάντα μια χέουσα τρύπα στην ψυχή μας και στο σώμα μας. Ακόμη και αν είναι δεδομένο ότι το παιδί θα φύγει, πρέπει οι γονείς να το φροντίζουν στην κάθε μέρα που υπήρξε. Σε κάποιες χώρες, ακόμη και όταν το μωρό που γεννιέται είναι στο όριο της βιωσιμότητας και βγάλει μόνο λίγες αναπνοές, οι γονείς παίρνουν πιστοποιητικό γέννησης και πιστοποιητικό θανάτου. Για να μπορούν να το εγγράψουν στην οικογενειακή τους μερίδα, ότι έγιναν γονείς. Το λέω και συγκινούμαι. Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν αγωνιστεί πάρα πολύ και θα καταφέρουν να πουν “έγινα γονέας” για λίγες ώρες. Είναι σημαντικό να μπορέσουμε να εργαστούμε για να τους δώσουμε αυτή την ταυτότητα».
Περισσότερες πληροφορίες για το βιβλίο: www.epbooks.gr
beingparent book koitida mentalhealth mitera pampers parent perinatalhealth preverbaltraumas traumas webinar ΜΕΝΝ δελτίο τύπου διεπιστημονική ομάδα εγκυμοσύνη εκπαιδευτικό πρόγραμμα επιμόρφωση επαγγελματιών κοιτίδα προκήρυξη θέσης προωρότητα σχέση γονέων-βρέφους φροντίδα βρεφών φροντίδα νηπίων φροντίδα οικογενειών ψυχική υγεία ψυχολογική υποστήριξη γονέων
